Maxaa sabab u ah in Somalida aysan ka dhex muuqan Adeegyada Faderalka? Q-2aad

Soomaalida iyo Ka Maqnaanshaha Adeegyada Federalka Itoobiya:

Saddexda Sabab Ee Dhabta Ah

Inkasta oo ay jiri karaan sababo badan hadana sadexda sababood ee ugu waa wayn ayaan hoos ku eegi doonaa inaga oo ukala horaysiin doona sida ukala horeeyaan.

Deegaanka Soomaalida Itoobiya wuxuu ka mid yahay gobollada ugu baaxadda weyn dalka, laakiin waxaa si joogto ah loo arkaa ama muuqataba in uu ka maqan yahay adeegyada muhiimka ah ee federalka gaar ahaan kuwa ku yaala deegaanka soomaalida   sida laydhka, isgaadhsiinta, bangiyada, jibriyada iyo garoomada diyaaradaha.

Waxaa iska cad in dhamaan adeegyadaan ay gacanta ku hayaan Qoomiyadaha kale ee dalka sida axmaarada iyo oromada badalkii ay ahayd in soomaalidu si toos ah wax uula qaybsadaan Qoomiyadaha kale ee dalka oo ay noqdaan qowmiyada labaad ama sadexaad ee waxa ugu badan ka hesha guud ahaan dalka maantana waxaad ogtahay in Jijiga xarumihii fedarlka ee ku yaalay ay Marti ka yihiin soomaalidu halkii ay ahayd in Jijiga iska dhaafe ay caasimada dalka ee Addis Ababa axataa si wayn uuga dhex muuqdaan.

Haddii aan si qoto dheer u eegno, waxaa jira saddex sabab oo waaweyn oo ka dambeeya xaaladdan waxayna kala yihiin sidaan hoose.

1. Maamulka xukuumadda deegaanka,
2. Waxgaradka, Aqoon yahanka iyo odayaasha
3. Dhalinyarada deegaanka Soomaalida.

1. Maamulka Deegaanka Soomaalida
Xukuumadda Deegaanka Soomaalida ayaa qaadanaysa masuuliyada ugu wayn maadaama ay masuul ka yihiin guud ahaan deegaanka, dadka iyo saamiga deegaanka uu ka helayo dalka intiisa kale.

Waxay leeyihiin masuuliyad weyn oo ku saabsan in ay hubiyaan in shacabka Soomaaliyeed ay helaan adeegyada federalka si lamid ah in ay ka faa’iidaysteen shaqo abuur ahaan.

Si kastaba ha ahaatee, xukuumadda deegaanka ayay arintaan  fashil wayn  ku noqonaysaa wax cudur-daar ahna ma jiri karaan xiligaan oo Xisbiga wadanka maamula ay qayb kayihiin islamarkaana ay inbadan ku cel celiyaan waxay uugu yeedhaan “miiska go’aanka ayaan fadhinaa” waa in ay si buuxda u qaataan dhaliishaan waana inay layimaadaan xeelado (strategies) wax looga badalayo arintaan.

Waxaa sidoo kale muuqata in maamulka deegaanka uusan ka shaqeynaynin sidii lagu abuuri lahaa jawi fudud oo ay shacabka Soomaaliyeed ku hanan karaan adeegyada federalka, sida in la sameeyo wacyi galin joogto ah, kabis dhaqaale sida in loo dhiso guryo wadareed shaqaalaha ka shaqeeya xarumahaan si ay dhiirigalin ugu noqoto, in ay dawladu maal galiso bandhigyo doodo ah iyo aqoon iswaydaarsi oo lagu Lafa gurayo arintaan iyo xalalkeeda wakhtiga dhow iyo midka fogba.

Laakiin markaad si dhab ah u fiirso waaqica dhabta ah ee Jira wax aan calool xanuun ahayn ma arkaysid, waxaan kahadlaynaa in ay shaqo abuur ka helaan dhalinyarta soomaaliyeed xarumahaan Faderalka ah laakiin waligaa ma iswaydiisay saamiga xilalka sare ama wasiirada faderal ka u jooga soomaalida waa sidee.

Tusaale aan kusiiyo wasiirada kale ee Qoomiyadaha kale xafiiska ay joogaan ee heer faderal waxay si muuqata uuga muuqdaan xafiiskaas waxaan ka hadlayaa dhanka shaqo abuurka dhalinyarta waligaa ma iswaydiisay Xafiiska Maaliyada ee ay Soomaalidu ku dhawaad Lix-da sano maamusho Mudane Axmed shide ma ahane in wiil kale oo soomaaliyeed uu ka shaqeeyo?

Xafiiska Xisbiga Barwaaqo waxaa M.kuxigeenka 1aad ka ah Mudane Aadan Faarax inkasta oo xafiisku uu yahay qaab dhismeed balaadhan oo shaqaale badan leh hadana waxa ka shaqeeya ka soomaali ahaan waa uun isaga, dhamaan dhawrka qof ee ka hooseeyana Xafiis-yada ay joogaana waa uun iyaga kaliya ka soomaali ahaan.

Xukuumada waxay sheegtaa in dhalinyarta soomaaliyeed aysan diyaar u ahayn ama aysan dhaqan ahaan shaqooyinkaa hoose dhalinta soomaaliyeed qaban karin laakiin waa nasiib xumo in ay ka maamul ahaan ama ka masuul ahaan ay aqbalaan waliba ay sidaas dhahaan badalkii ay ahayd in my layimaadaan xeelado si dhab ah wax loogaga qabanayo arintaan maadaama ay sheegtaan in ay yihiin maamulkii ugu waayo aragsanaa, ugu aqoonta badnaa ee soomarta maamulka sare.

Ugu danbayn waa masuuliyad ay gabeen oo shacabka soomaaliyeed ay tahay in ay kula xisaab-tamaan doorashada kahor si dhalinta soomaaliyeed ay u helaan waxa ay xaqa u leeyihiin shaqsigii, xisbigii arintaas u damaanad qaadaysana ay u doortaan codkoodana ku taageeraan.

La soco qaybta 3aad iyo labada qaybood ee kale ee sababta u ah in aysan soomaalidu wali haysanin xaquuqdii iyo saamigii saxda ahaa ee ay kulahayd dowlada dhexe. 

Ka akhri hoos qaybtii 1aad

Maxaa sabab u ah in Soomaalidu aysan ka dhex muuqan nidaamka federaalka Itoobiya?

W/q Khadar